I Gent – Waterloo
W panoramę Brukseli wpisuje się piąty pod względem wielkości kościół na świecie: po bazylice Matki Boskiej Królowej Pokoju w Jamusukro, bazylice św. Piotra w Watykanie, katedrze św. Pawła w Londynie i katedrze Santa Maria del Fiore we Florencji. Tym kościołem jest Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Kamień węgielny pod budowę tej bazyliki położono 12 października 1905 roku. W chwili wybuchu I wojny światowej ukończono fundamenty świątyni. 29 czerwca 1919 roku władze i społeczeństwo potwierdziły wolę kontynuowania budowy. W 1926 roku rozpoczęto korekty i uzupełnienia fundamentów, a w 1930 roku zaczęto budowę apsydy, którą otwarto dla potrzeb kultu w maju 1935. Podstawa kopuły była gotowa, kiedy wybuchła II wojna światowa.
Prace zostały przerwane do września 1944 roku. W 1951 roku została ukończona nawa główna. Kościół został konsekrowany 13 i 14 października 1951, a 28 stycznia 1952 roku papież Pius XII nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej. W 1953 roku zakończono obie wieże. Nawa południowa została oddana do użytku w 1958 roku, a północna w 1962 roku. W 1969 roku ukończono kopułę. Najważniejszym kościołem Brukseli jest jednak katedra Świętego Michała i Świętej Guduli.
Św. Gudula urodziła się około 650 roku. Życie upływało jej na modlitwie, poście i uczynkach miłosierdzia. Każdego dnia o świcie chodziła do kościoła, który znajdował się cztery kilometry od jej domu. Vita sanctae Gudilae podaje, że pewnej nocy, gdy szła do świątyni, diabeł zdmuchnął płomień lampy by przeszkodzić jej w dotarciu do celu. Gudula klęcząc, prosiła Boga o ponowne zapalenie swojej lampy. Została wysłuchana, a lampa cudownie z powrotem zapłonęła. Dlatego ikonografia często przedstawia Gudulę z latarnią lub świecą, którą diabeł próbuje zdmuchnąć lub aniołem, który pilnuje płomienia.
Niedaleko Brukseli znajduje się Waterloo – miejsce słynnej bitwy, będącej ostateczną klęską Napoleona. Rozegrała się ona 18 czerwca 1815 roku. Na pamiątkę tej bitwy na pobliskim wzgórzu usypano kopiec i postawiono statuę lwa patrzącego w kierunku Francji.
II Waterloo – Dinant
Dinat jest malowniczym miastem położonym nad Mozą. W mieście tym urodził się Antoine Joseph Sax (1814-1894) – belgijski budowniczy instrumentów muzycznych, konstruktor saksofonu. Z Dinant pochodzi również Georges Pire (1910-1969), belgijski dominikanin (imię zakonne Dominique), laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1958) za działalność na rzecz uchodźców. Dinant leży w Ardenach, które są zielonym obliczem Belgii. Ardeny to masyw wyżynno-górski, który położony jest na terenach południowo-wschodniej Belgii oraz Francji i Luksemburga. Nie są to jednak wysokie góry. Najwyższym ich szczytem (jak i zresztą całej Belgii) jest Signal de Botrange, który ma 694 m n.p.m. Najbardziej malownicze zakątki gór znajdują się natomiast wzdłuż przełomu rzeki Mozy.
III Dinant – Namur
Namur – miasto w południowej Belgii, położone u ujścia rzeki Sambry do Mozy, stolica regionu Walonia. Nad miastem góruje cytadela, która udostępniona jest do zwiedzania. Można się do niej dostać kolejką linową.
Jednym z zabytków jest Beffroi de Namur, czyli dzwonnica nazywana Wieżą Świętego Jakuba. Wzniesiona została w średniowieczu, ale rolę dzwonnicy zaczęła pełnić dopiero w XVIII wieku po spaleniu kiedy miasto pozbawione było katedry. Smutnym przykładem desakralizacji belgijskich miejsc kultu jest kościół św. Jakuba. Został on zamieniony na butik, a dzisiaj jest obiektem wystawionym na sprzedaż.
IV Namur – Vise
W katedrze w Liege czczony jest św. Lambert. Lambert z Liege (znany też jako Lambert z Maastricht) urodził się około 635 roku w Maastricht (Holandia). Wychowywał się u swojego wuja Teodarda, który sprawował rządy biskupie w Maastricht. W 672 r. został obrany jego następcą, do czego, obok osobistych zalet, przyczyniły się popularność u ludu oraz przychylność króla Childeryka II. Działał na rzecz wyplewienia wierzeń pogańskich i utwierdzenia wiary w północnej Brabancji. Dużo zawdzięcza mu Liege (Leodium), dokąd jego następca, św. Hubert, przeniósł z Maastricht stolicę biskupią. Uzyskawszy dla swego Kościoła prawa immunitetu, Lambert naraził się na spory, których sam stał się ofiarą. Gdy bowiem słudzy biskupa – ale bez jego wiedzy – zabili dwóch ludzi hrabiego Dodo, ten poprzysiągł Lambertowi zemstę i nasłał na niego zbirów. Lambert, zaskoczony w posiadłości pod Liege, początkowo chciał się bronić, potem jednak odmówił walki i modląc się przyjął z rezygnacją śmierć. Stało się to w dniu 17 września 705 lub 706 r.
Lud uznał go wkrótce nie tylko świętym, ale także męczennikiem. Ciało złożono w Maastricht, potem (717 lub 718 r.) przeniesiono na powrót do Leodium, gdzie złożono je w bazylice wzniesionej na miejscu tragicznej śmierci. Bazylika stała się ośrodkiem żywego kultu, który już w VIII w. rozprzestrzenił się na całą Francję, Holandię, Westfalię i Austrię. Objął także młode chrześcijaństwo na ziemiach polskich. Imię biskupa nosiło kilku biskupów diecezji polskich oraz przedstawicieli dynastii piastowskiej.
V Vise – Bocholt
W Maastricht można spotkać zdesakralizowane kościoły zamienione na warzywniak, siłownię, czy biuro nieruchomości.
Jest to wynik tzw. ducha Soboru. „Obrady soborowe przedstawiano na forum publicznym jako spieranie się o samą wiarę, która w ten sposób wydawała się pozbawiona swego charakteru nieomylnej i nienaruszalnej pewności […] To poczucie, że nic już nie jest pewne, że wszystko można kwestionować, podsycał jeszcze sposób przeprowadzania reformy liturgii. Na koniec wydawało się, że także w liturgii można wszystko tworzyć samemu” (Benedykt XVI na stulecie urodzin św. Jana Pawła II). Powątpiewanie we wszystko zamiast odnawiania wszystkiego doprowadziło do wymarcia chrześcijaństwa w krajach kardynałów Leo Suenensa i Bernardusa Johannesa Alfrinka, którzy zamiast odnawiać stary Kościół zastępowali go nowym. Dla tego nowego Kościoła świat stał się światłem wbrew pierwszym słowom Lumen gentium: „Ponieważ Chrystus jest światłością narodów, obecny Sobór święty, w Duchu Świętym zgromadzony, pragnie gorąco oświecić wszystkich ludzi blaskiem Jego jaśniejącym na obliczu Kościoła”. Tymczasem duch Soboru oświecił światem oblicze Kościoła czego wynikiem jest desakralizacja świątyń.
Niedaleko Mozy leży Echt. 1 grudnia 1938 r. Edith Stein opuściła Kolonię i przeniosła się do klasztoru w neutralnej Holandii.
Jednak i tam w 1940 r. dotarli Niemcy. Rozpoczęły się prześladowania Żydów. Przeciwko deportacjom i terrorowi zaprotestowali biskupi holenderscy. Odpowiedzią były aresztowania katolików pochodzenia żydowskiego. 3 sierpnia 1942 r. gestapo weszło do klasztoru w Echt i aresztowało Edith Stein – Teresę Benedyktę od Krzyża. Z Echt została przewieziona do Auschwitz, gdzie Niemcy zamordowali ją w komorze gazowej. W kościele w Echt znajduje się płaszcz, w którym Edith Stein odmawiała modlitwy chórowe.
VI Bocholt – Antwerpia
Katedra w Antwerpii jest pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny.
Liczne figury Matki Pana można zobaczyć na kamienicach Antwerpii. Nie jest to jednak jakieś maryjne miasto.
Na każdym kroku widać jego wielokulturowość. Dominują kobiety w burkach i ortodoksyjni Żydzi prowadzący liczne sklepy z diamentami. Sama katedra jest przede wszystkim muzeum, a nie miejscem kultu. Za opłatą można zwiedzać wnętrze katedry. W katedrze znajduje się wiele dzieł sztuki: rzeźby (Madonna z Dzieciątkiem, Matka Boża z Antwerpii), obrazy (m.in. Rubensa – Podniesienie krzyża i Zmartwychwstanie Jezusa oraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny), retabulum św. Józefa, Tron anielski z pozłacanego i posrebrzanego drewna, witraże, grobowiec biskupa Mariusa Ambrosiusa Capello, piękne organy, stelle, bogato zdobiona ambona, tabernakulum w postaci Arki przymierza i inne.
Zakrystia katedry została przebudowana na kawiarnię. W środku katedry znajduje się także sklep z pamiątkami, gdzie można kupić przewodniki po katedrze w wielu językach oraz książkę Yuvala Noaha Harariego – izraelskiego historyka i profesora na Wydziale Historii Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Jest autorem bestsellera Homo deus: krótka historia jutra. Harari przekonuje, że już niedługo staniemy się bliscy bogom, a nasze kompetencje będą o wiele większe, niż są obecnie. Ta wizja wydaje się być nierealna i niemożliwa. To samo jednak sądzili uczeni sto lat temu, dla których dzisiejszy świat był jedynie sennym marzeniem. Epoka pełna zmian dopiero nadchodzi. Jedną z najważniejszych rewolucji będzie pokonanie śmierci. Obecnie jest ona nieunikniona, jednak w przyszłości stanie się jedynie problemem technicznym. Przedłużanie życia wydaje się dzisiaj dziwnym pomysłem. Jednak w przyszłości będzie ono czymś zwyczajnym i naturalnym.
VI Antwerpia – Gent
Skarbem Gandawy jest tzw. Ołtarz Gandawski lub Adoracja Mistycznego Baranka– złożony poliptyk tablicowy dużych rozmiarów, wykonany przez Huberta i Jana van Eycków w 1432.
Nastawa ołtarzowa składa się z 12 tablic w dwóch rzędach, osiem z nich jest malowanych po obu stronach. Przedstawiono na nich łącznie ponad 250 postaci. Górny frontowy rząd pokazuje Chrystusa Króla w otoczeniu Najświętszej Maryi Panny i Jana Chrzciciela. Wnętrza skrzydeł przedstawiają grające i śpiewające anioły, a na zewnątrz Adama i Ewę. Dolna część frontowej tablicy pokazuje adorację Baranka Bożego.
VII Gent – Blankenberge
Na drodze ku morzu leży Brugia, a w niej – Bazylika Świętej Krwi.
Jest ona miejscem przechowywania relikwii Krwi Świętej, którą stanowi fragment zabarwionej tkaniny będącej, według podań, krwią Chrystusa, otartą po ukrzyżowaniu z jego ciała przez Józefa z Arymatei. Relikwia ta została przywieziona do Brugii w czasie II wyprawy krzyżowej przez hrabiego flandryjskiego Thierry’ego Alzackiego, który otrzymał ją od patriarchy Jerozolimy i przekazał go kościołowi w 1150 roku. Bardziej prawdopodobne jest jednak, iż relikwia przybyła ze stolicy Bizancjum Konstantynopola, który w 1204 roku został zdobyty przez krzyżowców pod wodzą hrabiego flandryjskiego Baldwina IX.
Relikwia jest umieszczona w kryształowej fiolce, a ta wewnątrz niewielkiego szklanego naczynia ozdobionego na każdym końcu złotą koroną. Relikwia przechowywana jest zwykle w tabernakulum w ołtarzu bocznym, ale jest regularnie wynoszona do adoracji przez wiernych. Każdego roku, w barwnej Procesji Krwi Świętej, organizowanej z okazji święta Wniebowstąpienia, biskup Brugii prowadzi relikwię ulicami miasta, w towarzystwie mieszkańców odtwarzających sceny biblijne.
VIII Blankenberge – De Panne
Na wybrzeżu belgijskim znajduje się najdłuższa na świecie linia tramwajowa. Jej długość wynosi 68 kilometrów. Tramwaj zatrzymuje się w popularnych kurortach, latem przewozi ok. 3 milionów turystów. Trasa rozpoczyna się przy granicy z Francją (De Panne), a przystanek końcowy to Knokke blisko granicy holenderskiej.
IX De Panne – Kortijk
Belgia była tragicznie doświadczona przez obydwie wojny światowe. Podczas I wojny światowej miasto Ypres (Ieper) i jego okolice były miejscem czterech wielkich bitew.
Podczas pierwszej bitwy (19 października–22 listopada 1914) Brytyjczycy przejęli miasto z rąk Niemców. W drugiej bitwie (22 kwietnia–25 maja 1915) Niemcy po raz pierwszy użyli chloru jako bojowego środka trującego. Podczas trzeciej bitwy (31 lipca–6 listopada 1917) po raz pierwszy na froncie zachodnim użyto gazu musztardowego, od nazwy miasta nazywanego iperytem. W czasie czwartej bitwy (9–29 kwietnia 1918) pruski generał Erich Ludendorff podjął ostatnią próbę zdobycia miasta i przerwania frontu. Po przegranej wojnie Ludendorff był przekonany, że Żydzi byli przyczyną klęski Niemiec w 1918 roku. To jego przekonanie podchwycili naziści.
Koniec wojny w listopadzie 1918 Ypres powitało jako miasto ruin, wokół którego poległo około pół miliona żołnierzy – po jednej stronie niemieckich, po drugiej zaś przede wszystkim brytyjskich (z dużym udziałem dominiów), ale także francuskich, belgijskich i – w przypadku bitwy nad rzeką Lys – amerykańskich oraz portugalskich. Nie wszyscy z nich spoczywają na wojskowych cmentarzach wokół Ypres. Organizatorem produkcji i zastosowania gazów bojowych przez armię niemiecką pod Ypres był Fritz Haber (ur. 9 grudnia 1868 we Wrocławiu, zm. 29 stycznia 1934 w Bazylei) – chemik niemiecki pochodzenia żydowskiego, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w 1918 roku za syntezę amoniaku z azotu i wodoru. Pod Ypres Haber osobiście nadzorował atak chemiczny. Wspomnienie tragicznych wydarzeń pod Ypres powiązane jest z makami. Maki jako chwasty rosną na nieurodzajnych polach. Kiedy w roku 1914 wybuchała I wojna światowa, zwana wówczas Wielka Wojną pola te zamieniły się w miejsca bitew. Na polach Flandrii pociski armatnie zrywały ziemię, mieszając ją i wydobywając na powierzchnię nasiona do kiełkowania. Szczególnie wiele z maków wyrosło na polach Flandrii, gdzie rozegrała się najstraszniejsza bitwa I wojny. Tam właśnie zginęło najwięcej żołnierzy spośród wszystkich bitew tej wojny. Zginął tam również w bitwie pod Ypres przyjaciej Johna McCrae – lekarza-chirurga z kanadyjskiegio korpusu ekspedycyjnego, walczącego na froncie zachodnim. Napisał on wówczas na cześć przyjaciela wiersz – Na polach Flandrii (In Flander Fields):
Wśród Flandrii pól kwitnący mak
krzyża za krzyżem barwi szlak,
kres naszych dróg. Skowronka lot
wzbija się ponad armat grzmot
co śpiew mu głuszy – dzielny ptak.
Nasz los to Śmierć. Wciąż życia smak
w pamięci trwa, choć miłość wszak
nie kończy się, nasz grób jest tu,
wśród Flandrii pól.
Podejmij walkę, tam wciąż – wróg,
weź z rąk omdlałych złoty róg.
Niech zabrzmi znów, nie zawiedź nas,
Bo zburzysz nam spoczynku czas.
Zbudzimy się, choć maki śpią
Wśród Flandrii pól.
Z Ypres związany był Cornelius Jansen, (Cornelius) Jansenius (Yprensis), pol. Janseniusz (ur. 1585 w Acquoy, zm. 6 maja 1638 w Leuven) – teolog, twórca jansenizmu, biskup Ypres. 1636 papież mianował go biskupem Ypres w zachodniej Flandrii. Dwa lata później zmogła go jednak śmiertelna choroba, a Augustinus, dzieło jego życia, ukazała się po jego śmierci w 1640. Jego tezy zostały potępione przez Święte Oficjum w 1643 i 1653. Janseniusz powołując się na św. Augustyna, kładł nacisk na zepsucie natury ludzkiej, niezbędność i wystarczający charakter łaski Bożej do przestrzegania przykazań, co zbliżało ją do kalwińskiej teorii predestynacji. Jednym z zaleceń nauki Janseniusza było rzadkie i starannie przygotowane przystępowanie do Komunii, ponieważ uważano, że grzesznicy nie są jej godni. Wyznawano również surową, nieortodoksyjną doktrynę etyczną – tucjoryzm. Jest to system moralny mówiący, że w razie wątpliwości co do zastosowania norm moralnych w konkretnej sytuacji wolno iść jedynie za opinią zgodną z ogólnym prawem, nawet gdyby jego nieobowiązywanie było bardzo prawdopodobne.
Kortrijk (fr. Courtrai) to miasto w Belgii w prowincji Flandria Zachodnia, nad rzeką Leie. Znajduje się tutaj 41 barokowych domków, w których mieszkały beginki. Przewodnik nazywa beginki feministkami, choć w ich czasach słowo to nie było znane. Można je raczej nazwać businesswoman. Szukały bowiem trzeciej drogi pomiędzy małżeństwem a klasztorem. Tą drogą był dla nich business. zajmowały się tkactwem, nauczaniem, pielęgnowaniem chorych w domu. Ich doktryna została potępiona przez Sobór w Vienne (1311–12). Przypisywano im pogląd, że człowiek na ziemi może już osiągnąć taką doskonałość jak święci w niebie i wtedy nie imają się go pokusy.
W kościele św. Marcina można podziwiać 6 metrowe tabernakulum. Jest ono jednak przesłonięte płótnem z jakimś kiczowatym malowidłem. To częsty element pojawiający się w kościołach Belgii – kiczowate malowidła na płótnach. Zapomniano o Biblii, która uczy, że nowej łaty nie przyszywa się do starego sukna. Gdzie ginie wiara w Boga, który jest Pięknem, tam pojawia się kicz. Piękno kościołów i piękno liturgii zakrywa się kiczem.
X Kortijk – Gent
W sumie przejechałem 803 km. Na trasie spotykałem ślady świętych, m. in. Damiana (Józef) de Veuster (lub Deveuster). Mając 33 lata dobrowolnie wyjechał jako duszpasterz na wchodzącą w skład archipelagu Hawajów wyspę Molokai, gdzie na półwyspie Kalaupapa od 1866 r. znajdowała się kolonia trędowatych. Swoje życie poświęcił tym poddanym segregacji sanitarnej ludziom. Myślenie o segregacjach, gettach i apartheidach nie opuszcza człowieka w czasach konstytucji mówiących o prawach człowieka. Edith Stein doświadczyła segregacji rasowej. Dzisiaj dokonuje się segregacji sanitarnej. Ze względu na niezaszczepienie pozbawia się podstawowych praw człowieka ludzi, chociaż według preambuły do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku są one niezbywalne. Według artykułu 2 tejże Deklaracji „Każda osoba jest uprawniona do korzystania ze wszystkich praw i wolności ogłoszonych w niniejszej Deklaracji bez jakiejkolwiek różnicy, zwłaszcza ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne lub jakiekolwiek inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie lub jakąkolwiek inną sytuację (ang. or other status; franc. ou de toute autre situation)”. Nieuprawniona jest zatem segregacja sanitarna na równi z rasową. W walce z segregacją rasową eliminuje się z języka polskiego słowo „Murzyn” przy równoczesnym dopuszczaniu segregacji sanitarnej. Podczas rowerowej wyprawy zobaczyłem piękne kościoły – muzea, piękne ołtarze – bez pięknej liturgii, piękne ambony – bez głosicieli całej Ewangelii łaski Bożej, piękne konfesjonały – bez kolejek penitentów i bez spowiedników. W sumie zobaczyłem wymarłe chrześcijaństwo w niecałe 60 lat od rozpoczęcia soboru Watykańskiego II. Rodzi się pytanie, czy jest to owoc tylko tsunami laicyzacji, czy też tsunami ducha Soboru?
Do tego wszystkiego dochodzi papież Franciszek uczestniczący w pogańskim kulcie Pachamamy i walczący z dawną liturgią. Silny wobec słabych – zmarginalizowanych uczestników dawnej liturgii, i słaby wobec mocnych – niemieckiej drogi synodalnej i chińskich komunistów, którym wydał podziemny Kościół.