Dk. Piotr Majcher SDS
Tegoroczna, europejska droga do jedności prowadziła do Sibiu, miasta w południowym Siedmiogrodzie – Transylwanii, geograficznym centrum Rumunii, u podnóża gór Sybinskich, nad rzeką Cibin, ok. 20km na północny-zachód od przełomu Oltu przez Karpaty Południowe. Sibiu liczy obecnie ponad 170 tys. mieszkańców i jest znaczącym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym, kulturalnym a przede wszystkim turystycznym i historycznym.
I. SIBIU – Europejska Stolica Kultury 2007
1. Historia
Miasto Sibiu jest wzmiankowane po raz pierwszy w dokumentach już w XII w. pod nazwą Cibinium. Zostało założone na miejscu rzymskiej osady Cedonia. Po zniszczeniach w czasie najazdu tatarskiego w 1241 r. osiedlili się sprowadzeni przez królów węgierskich Sasi, których skusiły przywileje gospodarcze, jakie im nadawano. Istniała również miejscowa społeczność wołoska, która do XV w. tworzyła własne struktury samorządowe. Pod koniec XIV w., wobec rosnącego zagrożenia tureckiego, mieszkańcy Sibiu wznieśli potężny gród obronny, opasując ceglanymi murami tzw. Górne Miasto. Fortyfikacje oparły się zwycięsko tureckim atakom m.in. w latach 1432, 1438 i 1442. Stopniowo rozbudowywano umocnienia, opasując miasto pierścieniami murów z 40 basztami. W okresie panowania austriackiego, Sibiu pełnił czasowo rolę stolicy Siedmiogrodu, tu bowiem okazjonalnie obradował sejm siedmiogrodzki, a w latach 1703 – 1791 ( także 1849 – 67) rezydował gubernator cesarski. Jednym z nich był Samuel Brukenthal (1777–87) – wybitna postać w dziejach miasta, który w swoim pałacu zgromadził bogatą kolekcję cennych dzieł sztuki dając początek słynnemu również poza granicami Rumunii muzeum. W tym też czasie przyjęła się niemiecka nazwa miasta Hermannstadt, która funkcjonowała równolegle z oficjalną węgierską Nagyszeben, wypierając pierwotną łacińską. Od 1919 r. Sibiu znajduje się w granicach zjednoczonej Rumunii, w których pozostaje również w latach 1940-44, gdy Węgry zajmują północny i wschodni Siedmiogród. Nie zniszczony po II wojnie światowej, oparł się nadmiernej komunistycznej industrializacji i zbytniej ekspansji nowoczesnego budownictwa. Miasto było dość hołubione przez władze, ponieważ w latach 80-tych I sekretarzem partii komunistycznej był tu syn Nicoale Ceausescu.
2. Architektura
Sibiu przyciąga turystów zarówno poszczególnymi zabytkami jak i całym kompleksem architektonicznym pięknej i dobrze zachowanej starówki. Dominuje oczywiście saski gotyk z rzędami kamienic o strzelistych czerwonych dachach, wieżami kościołów, bramami, basztami, fragmentami murów obronnych, wąskimi uliczkami i zacienionymi zaułkami, ale niemało tu też przykładów przepysznego wiedeńskiego baroku, nieco renesansu a także secesji. Centrum miasta rozwinęło się wokół dwóch dużych placów (piaţa Mare i Mica – czyli Duży i Mały) stanowiących jakby dwa rynki połączone wąskim przesmykiem z XVI-wieczną wieżą ratuszową (z zegarem), mieszczącą obecnie Muzeum Historyczne Sibiu. Ozdobą tego pierwszego są rzędy pięknych gotyckich i renesansowych kamieniczek o stromych, czerwonych dachach w płd. i wsch. pierzei oraz barokowy kościół katolicki i pałac Brukenthala. Kościół wybudowany w latach 1726-38 reprezentuje późny austriacki barok już z pewnymi cechami klasycyzmu właściwymi dla późniejszej, bardziej ascetycznej doby józefińskiej. Jest to masywna budowla o jednej, stosunkowo niskiej wieży. Dominujący w zachodniej pierzei pałac został wybudowany w II pol. XVIII w. i zachwyca bogato zdobioną, barokową fasadą z szerokimi oknami. Mieści muzeum zasobne w zbiory sztuki gromadzone przez Samuela Brukenthala, a już w 1817 r. udostępnione do publicznego zwiedzania. Są tu m.in. wybitne dzieła malarzy flamandzkich (Tycjan), włoskich, niemieckich, francuskich i hiszpańskich, także rumuńskich; wyroby złotnicze, ceramika, meble, tkaniny dekoracyjne oraz wyroby sztuki ludowej. Muzeum posiada również bibliotekę, w której przechowywane jest ponad 200 tys. woluminów, w tym cenne zabytki piśmiennictwa, jak pisany ręcznie "Brewiarz Brukenthal" z XV w., czy kazania metropolity Mołdawii z 1643 r. Z narożnika Dużego Placu (który w średniowieczu pełnił rolę faktycznego rynku) widać kościół ewangelicki z przełomu XIV i XV w. o ciekawej, gotyckiej archi- tekturze, ze strzelistą wieżą i rzędem ostrych gotyckich fasad po bokach, sprawiających wrażenie trójkątnej attyki. Zbudowany jest na miejscu pierwotnej XII –wiecznej bazyliki romańskiej. Dominuje on nad niewielkim Piaţa Griviţa, gdzie obok zwraca uwagę również ciekawy dom kapituły z XVI wieku w stylu renesansu włoskiego. Za kościołem urokliwa uliczka z podcieniami prowadząca w zaułki tzw. dolnego miasta. Jest tu wiele wąskich, krętych uliczek z arkadami, oraz kamiennych schodów, z których największe tzw. Fingerling sprowadza w dół z Piaţa Mica do Piaţa Aurarilor (Plac Złotników). Ciekawa jest również ul. Mitropoliei prowadząca spod kościoła ewangelickiego w kierunku południowo-zachodnim. Znajduje się tu m.in. stary magistrat – gotycka budowla z XV w. z galerią i wieżyczką z dzwonem skazańców, barkowy pałac "Pod Kariatydami" z 1785 r. i monumentalna katedra prawosławna, wzniesiona w 1906 r. na wzór Hagia Sophia w Konstantynopolu. Równoległa do niej ul. Bălcescu pełni rolę promenady łączącej starówkę z nowszą częścią miasta. Natomiast z północno-wschodniego narożnika Piaţa Mare wychodzi prowadząca w kierunku dworca str. Arvam Iancu, znajduje się średniowieczny dom Michala Brukenthala z imponującym portalem i okazałym dziedzińcem oraz najstarszy w mieście XIV-wieczny dom Vestemeana. Wzdłuż bulwaru Spitalelor ciągną się mury obronne, z zachowanymi jedynie trzema wieżami dawnego Sibiu: ośmioboczną Ciesielską, prostokątną Garncarzy i pięcioboczną Sukienników.
3. Kultura
Już od średniowiecza było Sibiu bogatym miastem rzemieślniczym, a także ważnym ośrodkiem kultury i nauki. Pierwszą szkołę założono tu już w 1380 r. (razem z nią bibliotekę), kolejną o nazwie "Studium generale Cibinense" w 1525 r. W XVI w. powstała tu drukarnia, w której m.in. w 1544 r. wydrukowano katechizm luterański oraz liczne książki z przeznaczeniem dla mieszkańców nieodległego Hospodarstwa Wołoskiego. W 1692 r. powstało także gimnazjum jezuickie. W 1816 r. powstało w Sibiu Siedmiogrodzkie Stowarzyszenie Literatury i Kultury Narodu Rumuńskiego "Astra".
W Sibiu słychać na ulicy niemiecką mowę i nie są to jedynie turyści. Część mieszkańców przyznaje się do swoich saskich korzeni, utrzymując dość żywe kontakty z Niemcami. Na Małym Rynku znajduje się niemiecka księgarnia z licznymi wydawnictwami o krainie Sasów siedmiogrodzkich. Miasto nosi również ślady Węgrów, przybyłych tu za czasów, kiedy Transylwania była częścią imperium Węgierskiego. Mimo tych niemiecko-węgierskich wpływów, Sibiu jest wyraźnie miastem rumuńskim. Te trzy kultury koegzystują tu razem z przedstawicielami jeszcze innych mniejszości narodowych: Romów, Słowaków i Ukraińców. Ta różnorodność mieszkańców Sibiu pod względem etnicznym, pokoleniowym, wyznaniowym, czy choćby stylu życia, nadaje miastu niepowtarzalny charakter. W efekcie jego mieszkańcy wykształcili niezwykłą wielokulturową tożsamość, stąd Sibiu zostało ogłoszone Europejską Stolicą Kultury 2007(Capitală Culturală Europeană 2007).
II. SIBIU – Europejska Stolica Ekumenizmu 2007
W dniach 4-9 września 2007 r. w tym rumuńskim mieście odbyło się III Europejskie Zgromadzenie Ekumeniczne pod hasłem: „Światło Chrystusa oświeca wszystkich. Nadzieja odnowy i jedności Europy”. Organizatorami tego bardzo ważnego wydarzenia dla całego ruchu ekumenicznego były: Rada Katolickich Konferencji Episkopatów Europy – CCEE oraz Konferencja Kościołów Europejskich – KEK, zrzeszająca pozostałe Kościoły chrześcijańskie.
Konferencja Kościołów Europejskich (KEK) – Conference of European Churches (CEC) założona w 1959 r. jako ekumeniczna wspólnota regionalna, stanowi dzisiaj jeden z podstawowych ekumenicznych organizmów na poziomie europejskim. Przynależy do niej w sumie 125 Kościołów z wszystkich krajów kontynentu, należących do tradycji prawosławnej, anglikańskiej, starokatolickiej, luterańskiej, baptystycznej, metodystycznej, reformowanej, i zielonoświątkowej. Jej podstawowym zadaniem jest praca na rzecz ekumenizmu w Europie przez promowanie jedności Kościołów i przedstawianie chrześcijańskiego świadectwa wspólnego wszystkim ludom Europy w imię pojednania i sprawiedliwości. Konstytucja zobowiązuje KEK do organizowania przynajmniej raz na sześć lat zgromadzenia ogólnego. Swoją siedzibę KEK ma w Genewie i na jej czele stoi od 2003 roku Jean-Arnold de Clermont z Kościoła Reformowanego z Francji (Prezydent KEK – CEC w latach 2003 – 2009). Członkami Konferencji Kościołów Europejskich z Polski są:
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP
Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP
Kościół Polskokatolicki w RP
Kościół Chrześcijan Baptystów w RP
Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP.
Rada Konferencji Episkopatów Europy (CCEE) – Consilium Conferentiarum Episcoporum Europae, zawiązała się w 1971 r. i zrzesza wszystkich przewodniczących Konferencji Episkopatów Europy. Służy ona na rzecz kolegialności europejskich Konferencji Episkopatów, a jej zadaniem jest promocja współpracy między biskupami. Znaczenie ekumeniczne Rady wynika z jej relacji z Konferencją Kościołów Europy, z którą utworzyła komisję mieszaną, zbierającą się raz w roku. Kontakty te stanowią jeden z najważniejszych wyznaczników pracy ekumenicznej na poziomie europejskim. Swoją siedzibę CCEE ma w Sankt Gallen, a jej przewodniczącym jest obecnie prymas Węgier, kard. Peter Erdő (kadencja w latach 2006-2011).
Zgromadzenie Ekumeniczne – to europejskie spotkanie Kościołów chrześcijańskich, zwołane i zorganizowane łącznie przez Konferencję Kościołów Europejskich – KEK i Radę Katolickich Konferencji Episkopatów Europy – CCEE. Pierwsze z nich obradowało w 1989 r. w Bazylei (Pokój w Sprawiedliwości), drugie w 1997 r. w Grazu (Pojednanie – Dar Boży i Źródło Nowego Życia). Najważniejszym owocem Europejskich Zgromadzeń Ekumeni- cznych jest podpisana w 2001 roku w Strassburgu Karta Ekumeniczna (Charta Oecumenica).
Karta Ekumeniczna – 22 kwietnia 2001 r. doszło ostatecznie w Strasburgu do podpisania „Karty Ekumenicznej”. Owa historyczna chwila miała miejsce w luterańskim kościele św. Tomasza, gdzie w niedzielne południe pod tekstem tego ekumenicznego dokumentu złożyli swoje podpisy kardynał Miloslav Vlk jako przewodniczący Rady Konferencji Biskupów Europejskich i metropolita Jeremiasz Caligiorgis w imieniu Konferencji Kościołów Europejskich. Idea napisania "Karty" zrodziła się już stosunkowo dawno. Ostateczny tekst, który stoi dzisiaj do naszego użytku, ma za sobą wiele lat żmudnej pracy i dyskusji, jakie miały miejsce w Kościołach członkowskich czy w czasie obrad Konferencji katolickich biskupów. Początków redagowania "Karty" należy upatrywać w Europejskich Zgromadzeniach Ekumenicznych, które w 1989 r. obradowało najpierw w Bazylei, zaś w 1997 po raz drugi w Grazu. Narastająca jedność między chrześcijanami europejskiego kontynentu domagała się swoistego uzewnętrznienia i werbalizacji. Potrzeba wytycznych dla dalszego rozwoju, dynamicznie – a czasami niekontrolowanie rozwijającego się – chrześcijańskiego dialogu i współpracy została dodatkowo zasygnalizowana ze strony instytucjonalnych gremiów, jakimi są Konferencja Kościołów Europejskich (KEK) i Konferencja Biskupów Europejskich (CCEE). "Charta Oecumenica" nie jest dokumentem obszernym, składa się z 12 punktów uporządkowanych w trzy zasadnicze rozdziały, poprzedzone krótkim wstępem. Prezentując główne wytyczne dla rozwoju współpracy między Kościołami w Europie – jak zapowiada podtytuł – dokument ten stawia sobie jeden zasadniczy cel: wiarygodnie głosić orędzie Ewangelii między narodami.
III. Budowniczowie Jedności SIBIU
III Europejskie Zgromadzenie Ekumeniczne w Sibiu kontynuując drogę ekumeni- cznych Zgromadzeń z Bazylei (1989) oraz Grazu (1997), gościło wielu zwierzchników i hierarchów kościelnych różnych wyznań chrześcijańskich, którzy odgrywają kluczową rolę w budowaniu ekumenicznego dialogu w Europie.
Batłomiej I (Dimitrios Archontonis) ur. 29 lutego 1940 r., grecki duchowny, od 2 listopada 1991 roku patriarcha Konstantynopola, tym samym honorowym przywódca duchowieństwa prawosławnego. Kontynuuje politykę dialogu z katolikami, nawiązał także porozumienie z przedstawicielami innych religii (muzułmańskiej, żydowskiej, innych chrześcijańskich). Zajął się odbudową hierarchii prawosławnej w krajach dawnego bloku socjalistycznego w Europie.
Walter Kasper ur. 5 marca 1933 w Heidenheim/Brenz, niemiecki duchowny katolicki, kardynał, studiował w seminarium w Tübingen (gdzie obronił doktorat z teologii) i Monachium. Święcenia kapłańskie przyjął 6 kwietnia 1957 w Rottenburgu. Pracował jako wikary parafii Najświętszego Serca Jezusa w Stuttgarcie, następnie wykładał w seminarium w Tübingen, gdzie w czasie przygotowań do obrony doktoratu z teologii był asystentem prof. Leo Scheffczyka. W latach 1961-1969 wykładał teologię dogmatyczną w Münster (był dziekanem Wydziału Teologii), potem w Tübingen (również pełnił funkcję dziekana Wydziału Teologii). Został powołany w skład Międzynarodowej Komisji Teologicznej oraz Akademii Nauk w Heidelbergu (1985). 4 kwietnia 1989 został wybrany na biskupa Rottenburga-Stuttgartu. Od 1994 biskup Kasper był współprzewodniczącym Katolicko-Luterańskiej Komisji Promowania Jedności Chrześcijan. W marcu 1999 przeszedł do pracy w Kurii Rzymskiej i został powołany na sekretarza Papieskiej Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan. W lutym 2001 Jan Paweł II wyniósł go do godności kardynalskiej, a miesiąc później powołał na prezydenta Papieskiej Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan, której przewodniczenie powierzył mu także, po śmierci papieża Jana Pawła II, papież Benedykta XVI. Dnia 10 marca 2007 roku otrzymał tytuł doktora h.c. Uniwersytetu Opolskiego.
Rowan Douglas Williams, Arcybiskup Canterbury, metropolita prowincji Canterbury Kościoła Anglii, prymas Całej Anglii oraz zwierzchnik światowej Wspólnoty Anglikańskiej. Urodził się 14 czerwca 1950 r. w Swansea w Walii. Ukończył studia teologiczne na Uniwersytecie w Cambridge. Święcenia kapłańskie otrzymał w roku 1978. W 1991 r. został konsekrowany na biskupa Monmouth. Następnie został w 1999 r. wybrany Arcybiskupem Walii. W roku 2002 objął urząd Arcybiskupa Canterbury.
Aleksy II (Aleksy Rydygier) ur. 23 lutego 1929 w Tallinnie – prawosławny duchowny, 15. prawosławny patriarcha Moskwy i Wszechrusi, zwierzchnik rosyjskiej cerkwi prawo- sławnej. W 1947, po ukończeniu wymaganych osiemnastu lat, został przyjęty do Leningradzkiego Seminarium Duchownego. W 1949 zaczął uczęszczać do Leningradzkiej Akademii Duchownej, gdzie już w trakcie pierwszego semestru nauki został wyświęcony na diakona, a następnie, 15 kwietnia 1950, otrzymał wyższe święcenia kapłańskie z rąk metropolity Leningradzkiego Grzegorza i został mianowany proboszczem parafii w estońskim mieście Jõhvi. Kontynuował jednocześnie naukę w Leningradzkiej Akademii Duchownej, którą ukończył w 1953. Dnia 3 marca 1961 przyjął święcenia mnisze w Ławrze Świętej Trójcy w Siergijew-Posadzie, zachowując dotychczasowe imię. 14 sierpnia 1961 na mocy decyzji Świętego Synodu został mianowany biskupem Tallińskim i Estońskim. Następnie 23 czerwca 1964 został mianowany arcybiskupem, a 26 lutego 1968 – metropolitą. Od lat 60. pełni ważne funkcje w strukturach administracyjnych Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, najpierw przy patriarsze Aleksym I, a potem Pimenie. Po śmierci Pimena, 7 lipca 1990 Sobór Biskupów wybrał Aleksego II na stanowisko Patriarchy Moskwy i Wszechrusi. W Sibiu zastępował go metropolita Cyryl.
Wolfgang Huber ur. się 12 sierpnia 1942 r. Straßburgu (dziś Francja). Swoje studia teologiczne odbył w Heidelbergu, Getyndze i Tybindze, gdzie w 1966 r. obronił pracę doktorską. W 1980 r. został profesorem etyki w Marburgu, po czym wrócił do Heidelbergu w 1984 r. i objął stanowisko kierownika katedry teologii systematycznej. Biskup Kościoła Krajowego Berlina-Brandenburgii i Górnych Łużyc, przewodniczący Rady Ewangelickiego Kościoła Niemiec (Ewangelicki Kościół Niemiec (EKD) jest organizacją skupiającą Ewangelickie Kościoły Krajowe w Niemczech, do której należy ok. 25 mln wiernych.) Pozostaje otwarty na nowe wyzwania, ale jednocześnie podkreśla tożsamość wyznaniową ewangelicyzmu, zakorzenioną nie tylko w myśli ks. Marcina Lutra, ale również ks. Dietricha Bonhoeffera. Nie da się przecenić jego wkładu we współczesną dyskusję teologiczną, w diagnozowanie i próbę odnowienia relacji w kościele ewangelickim jak również na płaszczyźnie ekumenicznej – jako dialogu z innymi konfesjami chrześcijańskimi i innymi religiami (islam), a także w dyskusję publiczną na tematy społeczne.
Zakończenie
Do Sibiu, które było w tym roku zarówno Europejską Stolicą Ekumenizmu oraz Stolicą Kultury Europejskiej, przybyło ok. 1500 delegatów, w tym także 60. osobowa grupa z Polski, składająca się z przedstawicieli Konferencji Episkopatu Polski oraz Kościołów człon- kowskich Polskiej Rady Ekumenicznej.
Ekumeniczny dialog jest istotnym elementem życia i działalności Kościołów Europy. Jego nieustanny rozwoju nie ogranicza się jedynie do spotkań chrześcijańskich hierarchów oraz teologów, lecz zależy w dużej mierze od zaangażowania wiernych z poszczególnych kościołów lokalnych. Tam bowiem, gdzie krzyżują się w zwykłej codzienności drogi prawosławia, katolicyzmu oraz protestantyzmu, może zaistnieć prawdziwa jedność i autentyczny ekumenizm. Niezaprzeczalnym tego przykładem jest Sibiu, miasto wielu narodów, wielu kultur i wielu chrześcijańskich Kościołów.